Historia Naturalna Ziemi Kozielskiej / Natural history of the Koźle Region / Natürliche Geschichte des Coseler Landes / Historický vývoj přírody Kozielské oblasti
Ziemia Kozielska leży w Pradolinie Górnej Odry w tzw. Obniżeniu Kozielsko-Raciborskim. Strukturę geologiczną tego obszaru wyznaczają holoceńskie dna dolin rzek Odry i Kłodnicy, obfitujące w piaski podsadzkowe oraz polodowcowe wysoczyzny morenowe z udziałem wydm i miejsc akumulacji materiału morenowego. Holocen to najmłodsza epoka geologiczna, której początek datuje się na 10,2 tys. lat przed Chrystusem, czyli na końcówkę ostatniego okresu zlodowacenia (pierwsze zlodowacenia miały miejsce ok. 1 mln lat temu).
Struktura geologiczna pokładów znajdujących się poniżej pokrywy glebowej i warstw sedymentacyjnych związanych z działalnością rzek, świadczy o tym, że około 500 mln lat temu Ziemia Kozielska podobnie jak cały Śląsk znajdowała się na dnie pierwotnego oceanu w strefie równikowej. Około 318 mln lat temu na przełomie epok dewonu i karbonu doszło do ruchów tektonicznych, w efekcie których doszło do wypiętrzenia płyty euroazjatyckiej i przesunięcia jej na północ w dzisiejsze położenie. Ocean ustąpił miejsca wyniosłości Sudetów, w okresie przejściowym tworząc liczne wielkie i płytkie jeziora, po których pozostały liczne osady piasku i żwiru. Z czasem jeziora wyschły, a ich miejsce zajęły lasy.
Bliskie położenie wyniesień Góry Świętej Anny (wypiętrzenie to powstało w efekcie aktywności wulkanicznej na styku płyt tektonicznych ok. 30 mln lat temu) i Płaskowyżu Głubczyckiego oraz położenie w terenie dużej aktywności hydrologicznej (rzeki, meandry, powodzie) zaowocowało powstaniem w wielu miejscach żyznej pokrywy z korzystnych dla upraw rolniczych gleb lessowych. Przed rozpoczęciem przez człowieka działalności rolniczej żyzność tutejszych gleb sprzyjała ekspansji lasów, które w okresie przedlodowcowym i po ustąpieniu lodowca dążyły do zajęcia całej powierzchni regionu. Ta sama żyzność gleb sprawiła, że w okresie, gdy człowiek przechodził z życia koczowniczego w formy osiedleńcze, teren dzisiejszej Ziemi Kozielskiej był atrakcyjny do zasiedlenia.
Na terenie Ziemi Kozielskiej miały miejsce tylko trzy zlodowacenia oraz dwa okresy tzw. interglacjału, czyli okresy cieplejsze. Kompleksowe badania geologiczne przeprowadzone w okolicach Gościęcina wykazały, że w okresie ostatniego interglacjału szata roślinna ulegała dynamicznym przemianom. Po ustąpieniu przedostatniego lodowca region zdominowała charakterystyczna dla klimatu borealnego roślinność tundrowa (krzewy, głównie wierzby). Wynikało to z faktu, że ocieplenie postępowało stopniowo. W kolejnym etapie pojawiły się lasy iglaste z domieszką brzóz. Wraz z dalszym ociepleniem lasy zostały zdominowane przez drzewa liściaste, w których występowały dęby, leszczyny, wiązy, lipy, klony, jesiony oraz jodły i świerki. W tym okresie klimat naszego regionu był znacznie cieplejszy niż dziś, o czym świadczą odnalezione podczas badań relikty gatunków ciepłolubnych takich jak długosz klajtona, ostrokrzew kolczasty, skrzydłoorzech jesionolistny i tsuga kanadyjska.
Obecny krajobraz Ziemi Kozielskiej ukształtowany został 12-10 tys. lat przed naszą erą w efekcie ostatniego zlodowacenia. Masy wody spływającej do Bałtyku po stopnieniu lodowca wytworzyły trzy tzw. dzielnice florystyczno-faunistyczne: dolina Odry, lewobrzeżny obszar lessowy (dziś pola uprawne) i prawobrzeżne zalesione wydmy morenowe. Pierwotnie oba brzegi Odry zostały opanowane przez lasy, ale w czasach, gdy ludzie zaczęli przechodzić z koczowniczego w osadniczy tryb życia, sukcesywnie karczowano lasy. Proces ten zachodził intensywniej na terenach o żyznej pokrywie lessowej, stąd także dziś lasy dominują na słabszych piaszczystych terenach prawobrzeżnych.
Podobnie jak cała Polska, Ziemia Kozielska leży w strefie klimatu umiarkowanego w paśmie umiarkowanych wpływów oceanicznych. Średnie temperatury wynoszą: w styczniu -2 °C, a w lipcu 18 °C. Dzięki położeniu w dolinie rzek amplituda wahań temperatur jest mniejsza niż przeciętna w Polsce. Wg ustaleń statystycznych, na podstawie obserwacji poczynionych na przestrzeni ostatnich 200 lat, zima trwa w naszym regionie średnio 70 dni, a lato 90 dni. Przeciętnie odnotowuje się na Ziemi Kozielskiej 55 dni pogodnych, 115 dni pochmurnych i 65 dni z pokrywą śnieżną. Opady na Ziemi Kozielskiej wynoszą średnio 650 mm/m2 w roku. Wegetacja roślinna rozpoczyna się w końcu marca i trwa około 220 dni.
Oprac. Bolesław Bezeg
