Brama Odrzańska
Badania archeologiczne na terenie układu urbanistycznego w Kędzierzynie-Koźlu od lat koncentrują się wokół tematyki zamku i przedzamcza. Nie dziwi zatem fakt, że relikty miejskich obwarowań czy pozostałości twierdzy Koźle nie są jeszcze dobrze rozpoznane. Stan ten powoli jednak ulega zmianie. W grudniu 2017 r. roku podczas prac ziemnych prowadzonych w Koźlu przy ul. Anny odkryto relikt Bramy Odrzańskiej.
Odkrycia dokonano pod koniec 2017 roku w trakcie prac ziemnych, realizowanych równolegle do budynku pod adresem Anny 11. Lokalizacja odkrytego reliktu odpowiada położeniu obiektu odnotowanym na mapie Koźla z 1811 r. Nadzór nad pracami sprawował archeolog Pan Błażej Targaczewski.
W tym miejscu warto poświęcić kilka słów na omówienie nazwy omawianego obiektu. Zarówno na ikonografii jak i na źródłach kartograficznych pojawiają się takie określenia jak Oder Thor (Tohr) i Oder Thurm, które powinny być rozumiane jako Brama Odrzańska i Wieża Odrzańska. Interesujący jest fakt jednoczesnego występowania obu nazw np. na mapie z 1811 r.
Choć niektórzy badacze przypuszczają, iż Koźle zostało umocnione już co najmniej na początku XIV w., to dopiero w urbarzu z 1532 r. odnajdujemy jednoznaczną informację o funkcjonowaniu muru miejskiego. W jego skład, wchodziły dwie bramy: Odrzańska i Raciborska. Brama Odrzańska została prawdopodobnie zaprojektowana przez Johanna Teichera.
Na dzień dzisiejszy dysponujemy niewielką ilością informacji na temat wyglądu Bramy Odrzańskiej. Jednym z najstarszych źródeł ukazujących interesujący nas obiekt jest weduta powstała 1536 r., gdzie Brama Odrzańska została ukazana jako niewielka wieżyczka o spadzistym dachu. Obiekt pojawia się także na wedutach autorstwa Friedricha Bernharda Wernhera. Obiekt został przedstawiony także na XIX-wiecznej akwareli autorstwa Leonharda Dorsta von Schattzberga. W późniejszym pojawiał się w publikacji z 1907 r. autorstwa Karla Siegla opisującej oblężenie Koźla w 1807 roku, a następnie został przedrukowany w 1935 r. w Coseler Heimat-Kalende. Tu warto na chwilę się zatrzymać, ponieważ w publikacji z 1935 r. wizerunek Bramy Odrzańskiej opatrzono data 1687 r.
Analiza ikonografii pozwala nam wysnuć wniosek, iż Brama Odrzańska mogła być kilkukrotnie przebudowywana. Prawdopodobnie w latach 1536-1750 została dobudowana dodatkowa kondygnacja w postaci wieżyczki, która w okresie 1752-1687 została rozebrana lub zniszczona i powrócono do pierwotnego wyglądu budynku.
Kres funkcjonowania obiektu związany jest z decyzją Ministra ds. wyznaniowych i medycznych, który zalecił rozebranie budynku. Prace były prowadzone w okresie od stycznia do kwietnia 1871 r. Wzmiankę na ten temat odnajdujemy w pracy ks. Augustina Weltzla z 1888 r.
Wracając jednak do tematu prac archeologicznych. Jak już wcześniej była mowa odkrycia dokonano w trakcie prac ziemnych.
Z danymi źródłowymi zaprezentowanymi w pierwszej części artykułu, koresponduje zbiór danych metrycznych cegieł zebrany podczas prac. Na podstawie pomiarów budulca – można stwierdzić z dużą dozą pewności, iż materiał ceglany z badanego fragmentu budowli może pochodzić z XIV – XV wieku.
Jakie zabytki znaleziono podczas tych prac? Otóż odkryto fragmenty naczyń ceramicznych, fragmenty skór, zabytki metalowe, kości zwierzęce, oraz cybuch fajki kaolinowej. Temat fajek nowożytnych omówiłam w poprzednim tekście.
Na koniec ciekawostka, jeszcze w latach 30. XX w. przy ul. Oderstrasse mieścił się lokal gastronomiczny „ZUM ODERTOR”, którego właścicielem był Karl Klein.
Aleksandra Gałka
Adiunkt muzealny