Człowiek Pradziejowy na Ziemi Kozielskiej / Prehistoric human in the Koźle Region / Prähistorischer Mann im Coseler Land / Pradávní lidé v Kozielské oblasti

Człowiek Pradziejowy na Ziemi Kozielskiej / Prehistoric human in the Koźle Region / Prähistorischer Mann im Coseler Land / Pradávní lidé v Kozielské oblasti

Prehistoria opisuje dzieje człowieka od jego pojawienia się na Ziemi aż do powstania pisma. Okres ten stanowi 99,9% dziejów ludzkości. Badania tak długiego okresu rozpoczęły się w XIX w. Przełomowym krokiem do badań nad człowiekiem pradziejowym okazała się teoria Karola Darwina (1871 r.) mówiąca, że człowiek wywodzi się od małpy. Człowiek należy do rodziny Hominidae powstałej ok. 14 mln lat temu i do podrodziny Homininae powstałej ok. 7 mln lat temu. Najstarszy gatunek mogący być przodkiem człowieka to Sahelanthropus Tchadensis, którego szczątki wydatowano na ok. 7-6 mln lat temu. Następnie doszło do powstania australopiteków ok. 4,2 mln lat temu. Obecnie toczy się spór o to, które gatunki można zaliczyć do linii Homo. Jako pierwszego przedstawiciela tej linii uważa się Homo habilis (ok. 2,6 mln lat temu), następnie Homo erectus (ok. 1,8 mln lat temu), by ostatecznie doszło do wyewoluowania Homo sapiens sapiens (ok. 170 tys. lat temu).
Paleolit – W paleolicie na Śląsku warunki klimatyczne ulegały zmianom – było kilka okresów ziemnych i ciepłych. Lądolód dotarł do Karpat, Sudetów, Płaskowyżu Rybnickiego i Wyżyny Śląskiej. W czasie ociepleń powracała szata roślina w postaci lasów liściastych, w tym także z jodłą czy świerkiem. Na Śląsku odnotowano obecność m.in. brzozy, sosny pospolitej, olszy, a także jałowca oraz roślin trawiastych, zielnych i bylic. Najstarsze ślady pobytu człowieka paleolitu na ziemiach polskich odkryto na Śląsku w Trzebnicy k. Wrocławia i w Rusku k. Strzegomia. Odnalezione przedmioty to kamienne choppery, odłupki, kości zwierzęce: dzika, konia, nosorożca, ości szczupaka. Zabytki datowane są na ok. 500 tys. lat temu. Paleolit środkowy to czas, gdy w Europie zachodniej i południowej pojawia się człowiek neandertalski. Wprawdzie na terenie Polski nie odnotowano jego szczątków kostnych, ale zdarzają się odkrycia narzędzi jakimi się posługiwał. Linia człowieka neandertalskiego wygasła ok. 40-30 tys. lat temu, wówczas też pojawił się człowiek współczesny Homo Sapiens. Teren Górnego Śląska stanowił obszar użytkowania hominidów już w środkowym paleolicie. Najbliżej Ziemi Kozielskiej takie przedmioty odkryto w Raciborzu Studziennej czy w Głubczycach. Stosunkowo dobrze rozpoznany jest okres wczesnego górnego paleolitu. Na Górnym Śląsku odnotowuje się ślady wskazujące na występowanie kompleksu kultur z ostrzami liściowatymi, kultury graweckiej, magdaleńskiej (Bierawa), kultury Federmessser oraz orynickiej (okolice Raciborza i Nysa, k. Góry św. Anny czy na Płaskowyżu Głubczyckim). Ślady funkcjonowania na Ziemi Kozielskiej społeczności paleolitycznej odnotowano m.in. w Kędzierzynie-Koźlu, Większycach, Gościęcinie, Jakubowicach, Grudyni Wielkiej, Pawłowiczkach, Bierawie, Roszowickim Lesie, Przewozie, Dzielawach, Grzędzinie, Łańcu, Podlesiu, Dzielnicy czy Miejscu Odrzańskim.
Mezolit – od ok. 9700–9600 do około 5500–5300 lat przed Chr. Mezolit na ziemiach polskich związany jest z  początkiem nowej epoki geologicznej – holocenu i uznawany w dużej mierze za okres przejściowy pomiędzy paleolitem a neolitem. Mezolit był okresem, który charakteryzował się przejściem od gospodarki łowiecko-zbierackiej do wytwórczej. Podczas polowań częstą praktyką było strzelanie z łuku przy pomocy drewnianych strzał. Istnieją przypuszczenia, iż polowano także za pomocą kopania paści, połowu ptaków czy przy pomocy psów. Największym zainteresowaniem myśliwych cieszyły się jelenie, dziki, sarny i tury, a także zwierzęta futerkowe. Łowiono również ryby – w tym celu wykorzystywano harpuny rogowe czy haczyki. Dietę człowieka mezolitycznego uzupełniały zróżnicowane zasoby leśne, m.in. jagody i grzyby, drobne bezkręgowce: ślimaki, małże oraz jajka ptaków i żółwi, a także takie liczne rośliny – dużą popularnością cieszyły się orzechy laskowe. Na stanowiskach mezolitycznych odnotowuje się jedynie występowanie kamiennych narzędzi czy odpadów produkcyjnych. Na podstawie analogii względem stanowisk mezolitycznych z terenów Polski, można zakładać szerokie zastosowanie surowców organicznych tj. kości, skór, ścięgien i poroża, a także drewna, kory i włókien roślinnych. Ślady funkcjonowania na Ziemi Kozielskiej społeczności mezolitycznej odnotowano m.in. w: Mechnicy, Kędzierzynie-Koźlu, Grabówce, Cisku, Długomiłowicach, Gierałtowicach, Ligocie Wielkiej, Gościęcinie, Borzysławicach, Grudyni Wielkiej, Dzielnicy, Ciężkowicach, Podlesiu, Miejscu Odrzańskim i w Łańcu.
Neolit – od 5300/5200 p.n.e. do 1900 p.n.e. Okres neolitu ma przełomowe znaczenie, albowiem doszło wówczas do przejścia z koczowniczego trybu życia na osiadły. Dotychczasowe sposoby zdobywania pożywienia zostały uzupełnione o uprawę roli i hodowlę zwierząt. Badania wskazują, iż do roślin uprawianych należy zaliczyć pszenicę, jęczmień, zboża ozime i jare. Do zwierząt hodowanych należy zaliczyć bydło, rzadziej świnie, owce czy kozy. Przybyła na Górny Śląsk ludność z grupy kultury ceramiki wstęgowej rytej wniosła umiejętność wytwarzania naczyń z gliny. Na terenie Ziemi Kozielskiej odnotowano występowanie zabytków związanych z kulturą ceramiki wstęgowej (brak określenia rytej czy kłutej), pucharów lejkowatych, kultura amfor kulistych oraz ceramiki sznurowej. Nazwy wspomnianych kultur związane są z ornamentyką bądź kształtem naczyń jakie występowały podczas funkcjonowania danej kultury. Ślady społeczności z omawianego okresu odkryto niemalże na terenie całego powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego tj. w: Większycach, Naczęsławicach, Łężcach, Gierałtowicach, Cisku, Naczysławkach, Sukowicach, Grudyni Wielkiej, Roszowickim Lesie, Roszowicach, Podlesiu, Pawłowiczkach, Radoszowej, Witosławicach, Dzielnicy, Łanach, Błażejowicach i w Miejscu Odrzańskim.
Epoka brązu i okres halsztacki – od ok. 2300-1600 do ok. 900-750 lat przed Chr. Epoka brązu i wczesna epoka żelaza to czasy, w których życie codzienne mieszkańców Górnego Śląska jak i jego rozwój był w znacznym stopniu związany z nowym metalem. Brąz, czyli stop miedzi i cyny, był wysoko cenionym surowcem, który służył do wykonywania narzędzi, broni, ozdób, naczyń, przyborów toaletowych czy części stroju. Upowszechnienie znajomości obróbki nowego metalu przebiegało stopniowo. Wyroby brązowe otrzymywano poprzez odlewanie w formach wielokrotnego (gliniane, kamienne, brązowe) lub jednorazowego użytku (gliniane).  Ślady funkcjonowania ludności żyjącej w epoce brązu odnaleziono na terenie niemal całego powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego.
Okres lateński – na przełomie VI i V w. przed Chr – na przełomie VI i V w. przed Chr. Wykształcił się nowy krąg kulturowy związany z ludnością celtycką (galijską) zwany kulturą lateńską. W omawianym okresie dominował otwarty typ osad bez umocnień obronnych. Badania archeologiczne przeprowadzone w Roszowickim Lesie pozwoliły uchwycić wszystkie elementy zabudowy, która miała przemyślany układ. Wydzielona została część mieszkalna, jama paleniskowa, część osady przeznaczono na działalność wytwórczą, magazyn. Badania wskazują, iż w omawianym okresie dominująca rolę w życiu mieszkańców odgrywało rolnictwo. Pod uprawę pól często karczowano lasy. Z narzędzi związanych z rolnictwem znano m.in. radlice, żelazne motyki, sierpy i półkosek. Do roślin uprawnych należy zaliczyć: jęczmień, proso, żyto czy owies, a także groch. Zajmowano się także hodowlą bydła, świń, owiec czy kóz. Dietę wzbogacało także mięso konia, gęsi czy kur, okazjonalnie także mięso dzikich zwierząt: lisa, wydry, wiewiórki, sarny, jelenia czy żubra. Ze względu na fakt, iż ludność kultury lateńskiej nie była samowystarczalna, co wynikało m.in. z braku niektórych surowców, odnotowuje się importy. Istotną cechą kultury lateńskiej było korzystanie z koła garncarskiego i żarna rotacyjnego, a także wytwarzanie ozdób szklanych i udoskonalenie narzędzi i techniki obróbki żelaza. Ślady pobytów Celtów odnajdujemy na Wyżynie Głubczyckiej w rejonie Raciborza, Głubczyc czy Kędzierzyna-Koźla. Stopniowo tereny niegdyś zasiedlane przez Celtów zostały przejęte przez ludność kultury przeworskiej.
W początkach wczesnej epoki żelaza Górny Śląsk objęty był osadnictwem grupy śląskiej kultury łużyckiej, która jednak w okresie halsztackim D uległa załamaniu – być może miało to związek z najazdami scytyjskimi.
Okres rzymski – do 375 r. n.e.  –  W okresie rzymskim obszar Górnego  Śląska zaliczany był to tzw. Barbaricum, czyli terenu położonego na wschód od Renu i na północ od Dunaju. Drugą strefę tworzyło Cesarstwo Rzymskie. Oba obszary były oddzielone od siebie za limes. Górny Śląsk położony w środku Europy na północnym wylocie Bramy Morawskiej to obszar, na którym ścierały się wielorakie wpływy różnych plemion. Oddziaływania rzymskie doprowadziły do zmiany oblicza kulturowego Barbaricum, które uwidaczniało się poprzez powstanie nowych kultur archeologicznych i przeobrażeń dotychczas istniejących. Przeobrażeniom uległa także stratyfikacja społeczna, co odzwierciedla pojawienie się tzw. grobów książęcych. Bursztynowy szlak przyczynił się do rozwoju kontaktów gospodarczych i politycznych, a co za tym idzie do napływu importów rzymskich.
Okres wędrówek ludów – ostatnia ćwiartka IV wieku do ok. V/VI w. Okres migracji plemion barbarzyńskich, a co za tym idzie pojawienie się Hunów na terenie Europy uznaje się za początek okresu wędrówek ludów. Na chwilę obecną ślady ludności funkcjonującej na terenie Ziemi Kozielskiej w okresie wędrówki ludów odnotowano jedynie w Kędzierzynie-Koźlu, Ucieszkowie i Grudyni Wielkiej. Migracje plemion barbarzyńskich doprowadziły do upadku Cesarstwa Rzymskiego. Obszar Europy ulegał silnym zmianom etnicznym, z czasem doszło do zanikania wyraźnych różnic pomiędzy najeźdźcami a ludnością podbitą. Stopniowo rozpowszechniały się nowe idee związane z kształtowaniem państw. Europa powoli wkraczała w okres średniowiecza. W historii Polski za początek średniowiecza uważa się chrzest Polski.

Oprac. Aleksandra Gałka

Kontakt

ADRES ul. Józefa Ignacego Kraszewskiego 5B, 47-200 Kędzierzyn-Koźle
NUMER TELEFONU +48 77/ 482-36-86
ADRES E-MAIL muzeum@muzeumkozle.pl
NIP 749-20-93-530
REGON 362918230
GODZINY OTWARCIA
Poniedziałek NIECZYNNE -
Wtorek 9:00 - 13:00
Środa 9:00 - 13:00
Czwartek 9:00 - 13:00
Piątek 9:00 - 13:00
Sobota 13:00 - 17:00
Niedziela 13:00 - 17:00